Zoals wordt besproken bij Imkers door de eeuwen heen, is de honingbij al sinds ruim 4000 jaar een gedomesticeerd dier, dat door de mens in uitgeholde houten stammen, potten, kasten of korven werd gehouden. Al duizenden jaren eerder in de steentijd werd er op honingnesten gejaagd door verzamelaars. Honing was tot 150 tot 200 jaar geleden de belangrijkste suikerbron. Hoewel suikerriet al bekend was, speelde dat eeuwenlang geen rol van betekenis, terwijl de suikerbiet pas rond 1800 voor het eerst in productie kwam. Was werd al gebruikt bij de Egyptenaren, onder andere in de schilderkunst, bij de Etrusken in de eerste kaarsen en bij de Romeinen als lichtbron, als wastafel om op te schrijven en als beschermlaag in de schilderkunst. Vanaf de middeleeuwen werden kaarsen gebruikt voor verlichting van kerken, kloosters en ook huizen. Vanaf de achttiende eeuw werden kaarsen ook van potvisvet gemaakt, wat werd opgevolgd door stearine en parafine. Vanaf 1800 komt er gasverlichting en vanaf ongeveer 1900 elektrische verlichting. Toch bleven de kaarsen van bijenwas bestaan. Bijenwas wordt nog altijd verwerkt in boenwas en in balsems.
Van honing afgeleid is het gebruik van mede, reeds beschreven bij Aristoteles, maar vooral ook bij de Galliërs, Germanen en Kelten. Ook mede, een alcoholische honingdrank, wordt nog altijd geproduceerd.
Verschillende producten van bijen werden vanaf de oudheid gebruikt in de geneeskunde, dat geldt voor de honing en de was, maar ook voor stuifmeel in de vorm van pollen of bijenbrood, voor propolis, voor koninginnegelei en voor bijengif. Hoewel veel toepassingen zijn ingehaald door modernere geneeswijzen zijn er nog altijd enkele toepassingen.
Het gebruikmaken van bijen om hun producten hangt net als bij andere productiedieren samen met regelgeving en met ethische standpunten.
Bij de regelgeving gaat het vaak om hygiëne en productzuiverheid, regels rond herkomst en naamgeving, maar ook om regels uit de geneeskunde rond goedkeuring van behandelingen, of om wie mag geneesmiddelen voorschrijven.
Ethische standpunten ten aanzien van bijen en productie gaan enerzijds om hoeveel de imker een volk belast of uitbuit, anderzijds om welke schade zijn volken aanrichten op andere insecten. Zo zijn er standpunten over of je honing mag winnen en zo ja hoeveel. De klassieke imker, die zoveel mogelijk honing wint had al een tegenhanger in de biodynamische imker, die zich veel beperkingen oplegt in een samenspel tussen imker en bijenvolk. Inmiddels zijn er ook imkers, die als biologische bijenhouders, alle honing aan het volk laten en eventueel na de winter nog wat honing wegnemen. Een relatief nieuwe discussie heeft te maken met de biodiversiteit, waarbij er ook ruimte moet zijn voor wilde bijen en hommels, die onder de druk van veel geplaatste bijenkisten te weinig stuifmeel en nectar hebben.
Verkoop van honing door grote bedrijven en supermarktketens geeft meerdere problemen. Veel honing is aangelengd met suikers, waarbij de klant in feite wordt bedonderd. Vaak ook wordt honing afkomstig uit verre landen van andere continenten ingevoerd, waarbij niet zeker is hoeveel gifstoffen en andere zaken er in het product zitten en waarbij men zich kan afvragen of het zinnig is om zoveel, de planeet belastende energie te verspillen, aan het transport uit Spanje, Zuid-Amerika, of Nieuw-Zeeland. Moeten we niet onze eigen honing uit de buurt eten en denken aan onze footprint?
Rond de productie van pollen, propolis,bijengif en koninginnegelei zijn ook diverse ethische vragen te stellen. Uiteraard ook hierbij over wat het betekent voor de belasting van bijen en volken, maar verder over de zinvolheid van diverse producten aangeboden als apitherapie.
Hieronder worden de volgende producten behandeld en aangegeven hoe ze tot stand komen.
Literatuurlijst (ook voor subpagina’s)
Abe de Verteller. De inspiratie van de mede. Wikipedia. Honing. Retrieved January 22, 2022 from https://www.abedeverteller.nl/de-inspiratie-van-de-mede/
Bessler, J.G. (1886) Geschichte der Bienensucht. Stuttgart: W. Kohlhammer
Crane, E. (1999 ) The world history of beekeeping and honey hunting. Abingdone: Routlegge, Taylor and Francis Group.
El-Seedi, H.R. et al (2022) Honey bee products: preclinical and clinical studies of their anti-inflammatory and immunomodulatory properties. Frontiers in Nutrition 8 (1); 1 – 19.
Bänziger, E. (2005) Het gouden honingboek. Soest: De Lantaarn.
Bokhorst, S.C. (1964) Leerboek der scheikunde III B Koolstofchemie. 16e druk. Groningen: Wolters.
Edo, C. et al (2021) Honeybees as acitve samplers for microplastcs. Science of The Total Environment 767, 144484.
Gontarski, H. (1960) Der Honig als Nahrung der Biene und Seine Enstehung. pp 181-201 In: Büdel, A. & Herold, E. Biene und Bienenzucht. München: Ehrenwirth Verlag.
Griffith, R.T.H. 9 (1996) The hymns of the Rigveda. Benares : E.J. Lazarus.
Ham, R.W.I.N. van der., Kaas, J.P., Kerkvliet, J.D. en Neve, A. (1999) Pollenanalyse. Retrieved January 16, 2022 from https://www.wur.nl/upload_mm/5/1/1/298ef1ca-ba5e-43f5-9232-1076742109db_PollenanalyseCompleet%2Bdoorzoekbaar.pdf.
Janssen, F. (coördinator) (2003) Cursusboek Honingkunde. Wageningen: Commissies Honing, Nederlandse Imkerverenigingen en -bonden.
Mitchell, E.A.D. et al. (2017) A worldwide survey of neonicotinoids in honey. Science 358 (Isseu 6359) pp 109-111
Pohl, F. (2013) Bijenhouden: hoe doe je dat. (4e druk). Utrecht: Tirion Uitgevers.
Samarghandian. S., Farkhondeh, T. & Samini, F. (2017) Honey and health: A review of recent clinical research. Pharmacogn. Res (9) 121-126.
Sluiman (red) (2016) Apitherapie, gezondheid uit de bijenkast. Yde: Stichting Bijkersgilde.
Sluiman, K (red) (2020) Honing, ontstaan, oogsten, verwerken. Yde: Stichting Bijkersgilde.
Terwen, J.L. (1856) Handwoordenboek der mythologie of fabelkunde van alle volken, voor instituten, gymnasiën en huiselijk gebruik. Amsterdam: G.M. van Gelder.
Vos, G., Dees, J.E. & Sluiman, K. (2016) Was, verwerking, productie en eeuwenoude toepassingen. Yde: Stichting Bijkersgilde.
Vos, G. (2016) Mede. Yde: Stichting Bijkersgilde.
Zander, E. & Maurizio, A. (1975) Handbuch der Bienenkunde 6. Der Honig. Stuttgart: Verlag Eugen Ulmer.
Wikipedia. Honing. Retrieved January 08, 2022 from https://nl.wikipedia.org/wiki/Honing