Onlangs kocht ik “Het onwijs grote filosofie doeboek“, geschreven door Sabine Wassenberg, filosoof. Het boek lijkt me vooral bedoeld voor de kinderen van groep 4 tot 8 en voor brugklassers, maar wij als volwassenen kunnen gewoon meedoen met de thema’s en de leuke opdrachten. Het boek gaat over mens en natuur. Het besteedt aandacht aan een groot aantal onderwerpen, die ik vanaf mijn eigen kindertijd en adolescentie tegenkwam. Het in een aanrader.
Ik geef een opsomming van opvallende vragen uit het doeboek, want vragen en over en weer discussies doen het sinds Socrates nog altijd goed en leiden soms tot een synthese: Kan de natuur verdwijnen? Kan de mens zonder de natuur? Kan de natuur zonder de mens? Is de mens het centrum van alles? Is de mens een dier? Heeft de natuur een doel? Als God de natuur niet gemaakt heeft, waarom is over alles zo nagedacht? Kunnen wij de natuur verbeteren? Hoe zit het met de evolutie? Kunnen we een aantal dieren missen? Welk leven leidt je het liefst? Is het erg dat de mens de aarde verpest? De goddelijke natuur, natuurlijk of bovennatuurlijk? Lichaam en geest, verscheiden of één geheel? Hebben dieren bewustzijn? Wat is natuur eigenlijk? Wat is cultuur? Ben je zo geboren of ben je zo door de omgeving gemaakt? Wat maakt corona zo erg? Zijn coronadoden erger dan slachtoffers van honger? Ben jij je DNA?
Ik besprak het boek met mijn vriend Jacob, hij is filosoof van het oude type. Toen hij het boek doorgenomen had, gaf hij als eerste commentaar dat het te links was? “Waarom te links?”, vroeg ik. “Het gaat te veel voorbij aan de ouders als opvoeders, waardoor er kritiek komt op de neutraliteit van leraren”, zei hij. “Ja, dat is zo tegenwoordig mag je geen kleur bekennen als leraar of onderwijzer”, dacht ik. “Maar hier worden toch alleen maar vragen gesteld?, of niet soms Jacob”. Hij keek me wat indringend aan. Jacob houdt vast aan het Christelijk onderwijs en is nogal CDA-gezind. “Wat denk je eigenlijk van goed rentmeesterschap, Jacob”, vroeg ik. “Ja“, citeerde Jacob de uitspraak van Calvijn: ‘Wie een akker bezit, moet dus de jaarlijkse vruchten trekken, en toezien dat hij de grond door zorgeloosheid niet uitgeput laat worden, maar hij moet zich erop toeleggen om de grond de nakomelingen over te leveren, zoals hij hem heeft ontvangen, of nog beter bebouwd. ”Mooi gezegd Jacob, maar hoe zit het dan met het CDA en het boerenvraagstuk? Op die akkers vol gif en mest kan geen insect meer leven”. Jaap was niet van zijn stuk te brengen. “Maar ze zijn aan het verduurzamen”, zei Jacob, “Er komt modernisering en innovatie van de veehouderij door stalaanpassingen, want niet alles kan in een dag. Inmiddels begon ik af te haken. Ik dacht aan het thema god in en de natuur versus God boven de natuur. Waar Jacob zich vast houdt aan Plato, Anselmus en Kant, heb ik meer met de filosofen die aansluiten bij het pantheïsme (het goddelijke is in de natuur). Mijn favoriete denkers zijn Epicurus, Aristoteles, van Ockham, Cusanus, Spinoza en Locke.
Als het goddelijke in de natuur zit en ook in jezelf, ben je dan niet van nature al een goed rentmeester? Het onkruid en de vele soorten dieren waar je niets aan kunt verdienen zijn dan goddelijk en verdienen aandacht. Ik maak een stelling voor een nieuwe discussie dacht ik: Waar Monotheisme leidt eerder tot Monocultuur, leidt Pantheïsme eerder tot Biodiversiteit. Je kunt op diverse manieren tegen de stelling aankijken vanuit historisch perspectief en vanuit filosofisch perspectief. Monocultuur kan ook geestelijke verschraling zijn en biodiversiteit raakt aan verrijking van het gedachtengoed.
De katholieke Guido Gezelle was ook pantheïstisch met een wat mystiek getinte godsbeeld. De laatste strofe vormt uit Het Schrijverke vormt een mooie afsluiting.
wij schrijven, en kunt gij die lesse toch
niet lezen, en zijt gij zo bot?
Wij schrijven, herschrijven en schrijven nóg,
de heilige Name van God!